‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขุ! ยถา ตํ อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก สมฺมา พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺย, อิเมเหว โข, ภิกฺขุ, อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก มยา พฺยากโตฯ อิเมหิ จ ปน, ภิกฺขุ, อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ อุคฺคํ คหปติํ เวสาลิกํ ธาเรหี’’ติฯ ปฐมํฯ

2. ทุติยอุคฺคสุตฺตํ

[22] เอกํ สมยํ ภควา วชฺชีสุ วิหรติ หตฺถิคาเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อฏฺฐหิ, ภิกฺขเว, อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ อุคฺคํ คหปติํ หตฺถิคามกํ ธาเรถา’’ติฯ อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิฯ

อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อุคฺคสฺส คหปติโน หตฺถิคามกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ อถ โข อุคฺโค คหปติ หตฺถิคามโก เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อุคฺคํ คหปติํ หตฺถิคามกํ โส ภิกฺขุ เอตทโวจ – ‘‘อฏฺฐหิ โข ตฺวํ, คหปติ, อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโตฯ กตเม เต, คหปติ, อฏฺฐ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, เยหิ ตฺวํ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโต’’ติ?

‘‘น โข อหํ, ภนฺเต, ชานามิ – กตเมหิ อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโตติฯ อปิ จ, ภนฺเต, เย เม อฏฺฐ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา สํวิชฺชนฺติ, ตํ สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, คหปตี’’ติ โข โส ภิกฺขุ อุคฺคสฺส คหปติโน หตฺถิคามกสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ อุคฺโค คหปติ หตฺถิคามโก เอตทโวจ – ‘‘ยทาหํ, ภนฺเต, นาควเน ปริจรนฺโต ภควนฺตํ ปฐมํ ทูรโตว อทฺทสํ; สห ทสฺสเนเนว เม, ภนฺเต, ภควโต จิตฺตํ ปสีทิ, สุรามโท จ ปหียิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘โส โข อหํ, ภนฺเต, ปสนฺนจิตฺโต ภควนฺตํ ปยิรุปาสิํฯ ตสฺส เม ภควา อนุปุพฺพิํ กถํ กเถสิ, เสยฺยถิทํ – ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ; กามานํ อาทีนวํ โอการํ สํกิเลสํ, เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสิฯ

ยทา มํ ภควา อญฺญาสิ กลฺลจิตฺตํ มุทุจิตฺตํ วินีวรณจิตฺตํ อุทคฺคจิตฺตํ ปสนฺนจิตฺตํ, อถ ยา พุทฺธานํ สามุกฺกํสิกา ธมฺมเทสนา ตํ ปกาเสสิ – ทุกฺขํ, สมุทยํ, นิโรธํ, มคฺคํฯ เสยฺยถาปิ นาม สุทฺธํ วตฺถํ อปคตกาฬกํ สมฺมเทว รชนํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย; เอวเมวํ โข เม ตสฺมิํเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’นฺติฯ โส โข อหํ, ภนฺเต, ทิฏฺฐธมฺโม ปตฺตธมฺโม วิทิตธมฺโม ปริโยคาฬฺหธมฺโม ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิคตกถํกโถ เวสารชฺชปฺปตฺโต อปรปฺปจฺจโย สตฺถุสาสเน ตตฺเถว พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ อคมาสิํ, พฺรหฺมจริยปญฺจมานิ จ สิกฺขาปทานิ สมาทิยิํฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, จตสฺโส โกมาริโย ปชาปติโย อเหสุํฯ อถ ขฺวาหํ, ภนฺเต, เยน ตา ปชาปติโย เตนุปสงฺกมิํ; อุปสงฺกมิตฺวา ตา ปชาปติโย เอตทวจํ – ‘มยา โข, ภคินิโย, พฺรหฺมจริยปญฺจมานิ สิกฺขาปทานิ สมาทินฺนานิฯ ยา อิจฺฉติ สา อิเธว โภเค จ ภุญฺชตุ ปุญฺญานิ จ กโรตุ, สกานิ วา ญาติกุลานิ คจฺฉตุฯ โหติ วา ปน ปุริสาธิปฺปาโย, กสฺส โว ทมฺมี’ติ? เอวํ วุตฺเต สา, ภนฺเต, เชฏฺฐา ปชาปติ มํ เอตทโวจ – ‘อิตฺถนฺนามสฺส มํ, อยฺยปุตฺต, ปุริสสฺส เทหี’ติฯ อถ โข อหํ, ภนฺเต, ตํ ปุริสํ ปกฺโกสาเปตฺวา วาเมน หตฺเถน ปชาปติํ คเหตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน ภิงฺคารํ คเหตฺวา ตสฺส ปุริสสฺส โอโณเชสิํฯ โกมาริํ โข ปนาหํ, ภนฺเต, ทารํ ปริจฺจชนฺโต นาภิชานามิ จิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ตติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘สํวิชฺชนฺติ โข ปน เม, ภนฺเต, กุเล โภคาฯ เต จ โข อปฺปฏิวิภตฺตา สีลวนฺเตหิ กลฺยาณธมฺเมหิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, จตุตฺโถ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘ยํ โข ปนาหํ, ภนฺเต, ภิกฺขุํ ปยิรุปาสามิ; สกฺกจฺจํเยว ปยิรุปาสามิ, โน อสกฺกจฺจํฯ โส เจ เม อายสฺมา ธมฺมํ เทเสติ; สกฺกจฺจํเยว สุโณมิ, โน อสกฺกจฺจํฯ โน เจ เม โส อายสฺมา ธมฺมํ เทเสติ, อหมสฺส ธมฺมํ เทเสมิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ปญฺจโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘อนจฺฉริยํ โข ปน, ภนฺเต, สงฺเฆ นิมนฺติเต เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา อาโรเจนฺติ – ‘อสุโก, คหปติ, ภิกฺขุ อุภโตภาควิมุตฺโต อสุโก ปญฺญาวิมุตฺโต อสุโก กายสกฺขี อสุโก ทิฏฺฐิปฺปตฺโต [ทิฏฺฐปฺปตฺโต (ก.)] อสุโก สทฺธาวิมุตฺโต อสุโก ธมฺมานุสารี อสุโก สทฺธานุสารี อสุโก สีลวา กลฺยาณธมฺโม อสุโก ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม’ติฯ สงฺฆํ โข ปนาหํ, ภนฺเต, ปริวิสนฺโต นาภิชานามิ เอวํ จิตฺตํ อุปฺปาเทนฺโต – ‘อิมสฺส วา โถกํ เทมิ อิมสฺส วา พหุก’นฺติฯ อถ ขฺวาหํ, ภนฺเต, สมจิตฺโตว เทมิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ฉฏฺโฐ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘อนจฺฉริยํ โข ปน มํ, ภนฺเต, เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา อาโรเจนฺติ – ‘สฺวากฺขาโต, คหปติ, ภควตา ธมฺโม’ติฯ เอวํ วุตฺเต อหํ, ภนฺเต, ตา เทวตา เอวํ วเทมิ – ‘วเทยฺยาถ วา เอวํ โข ตุมฺเห เทวตา โน วา วเทยฺยาถ, อถ โข สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม’ติฯ น โข ปนาหํ, ภนฺเต, อภิชานามิ ตโตนิทานํ จิตฺตสฺส อุนฺนติํ – ‘มํ ตา เทวตา อุปสงฺกมนฺติ, อหํ วา เทวตาหิ สทฺธิํ สลฺลปามี’ติฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, สตฺตโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘สเจ โข ปนาหํ, ภนฺเต, ภควโต ปฐมตรํ กาลํ กเรยฺยํ, อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ ยํ มํ ภควา เอวํ พฺยากเรยฺย – ‘นตฺถิ ตํ สํโยชนํ เยน สํยุตฺโต อุคฺโค คหปติ หตฺถิคามโก ปุน อิมํ โลกํ อาคจฺเฉยฺยา’ติฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, อฏฺฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ อิเม โข เม, ภนฺเต, อฏฺฐ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา สํวิชฺชนฺติฯ น จ โข อหํ ชานามิ – กตเมหิ จาหํ อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโต’’ติฯ

‘‘อถ โข โส ภิกฺขุ อุคฺคสฺส คหปติโน หตฺถิคามกสฺส นิเวสเน ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ อถ โข โส ภิกฺขุ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ยาวตโก อโหสิ อุคฺเคน คหปตินา หตฺถิคามเกน สทฺธิํ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิฯ

‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขุ! ยถา ตํ อุคฺโค คหปติ หตฺถิคามโก สมฺมา พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺย, อิเมเหว โข ภิกฺขุ, อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุคฺโค คหปติ หตฺถิคามโก มยา พฺยากโตฯ อิเมหิ จ ปน, ภิกฺขุ, อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ อุคฺคํ คหปติํ หตฺถิคามกํ ธาเรหี’’ติฯ ทุติยํฯ

3. ปฐมหตฺถกสุตฺตํ

[23] เอกํ สมยํ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเยฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘สตฺตหิ , ภิกฺขเว, อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ หตฺถกํ อาฬวกํ ธาเรถฯ กตเมหิ สตฺตหิ? สทฺโธ หิ, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก; สีลวา, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก; หิรีมา, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก; โอตฺตปฺปี, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก; พหุสฺสุโต, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก; จาควา, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก; ปญฺญวา, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, สตฺตหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ หตฺถกํ อาฬวกํ ธาเรถา’’ติฯ อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิฯ

อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน หตฺถกสฺส อาฬวกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ อถ โข หตฺถโก อาฬวโก เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข หตฺถกํ อาฬวกํ โส ภิกฺขุ เอตทโวจ –

‘‘สตฺตหิ โข ตฺวํ, อาวุโส, อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโตฯ กตเมหิ สตฺตหิ? ‘สทฺโธ, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก; สีลวา…เป.… หิริมา… โอตฺตปฺปี… พหุสฺสุโต… จาควา… ปญฺญวา, ภิกฺขเว, หตฺถโก อาฬวโก’ติฯ อิเมหิ โข ตฺวํ, อาวุโส, สตฺตหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโต’’ติฯ ‘‘กจฺจิตฺถ, ภนฺเต, น โกจิ คิหี อโหสิ โอทาตวสโน’’ติ? ‘‘น เหตฺถ, อาวุโส , โกจิ คิหี อโหสิ โอทาตวสโน’’ติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต, ยเทตฺถ น โกจิ คิหี อโหสิ โอทาตวสโน’’ติฯ